Rok Mengera w nowosądeckim TPA

Decyzją członków Oddziału TPA w Nowym Sączu rok 2021 będzie miał za patrona Carla Mengera, wybitnego ekonomistę łączącego Nowy Sącz z Wiedniem.

Carl Menger von Wolfensgrun urodził się w 1840 r. w Nowym Sączu. Był synem prawnika Antona, który kilka lat wcześniej zaczął pracę w sądeckim magistracie. Ojciec przyszłego ekonomisty urodził się on w 1875 r. w Lwowie, w rodzinie arystokratów austriackich. Walczył w armii napoleońskiej, m.in. pod Waterloo. Pracował w Krynicy, był burmistrzem Starego Sącza. W tym czasie poznał Karolinę Gerżabek, która wywodziła się ze znanej czeskiej rodziny kupieckiej. Na świat przyszła w Czechach w 1814 r. Rodzina Caroline – spolszczonej Karoliny – dorobiła się na spekulacji handlowej w czasie wojen napoleońskich. Mieli tyle pieniędzy, że kupili majątek w Maniowych, niedaleko Sądecczyzny. W 1833 r. Anton wybrał się w Pieniny, wracając zapadł zmrok. Razem ze znajomymi postanowił zatrzymać się w majątku w Maniowych, właśnie u Gerżabków. Potem jeździł tam częściej, był zauroczony Caroline. Sprawa małżeństwa nie była taka prosta, doszło nawet do bójki na noże z rywalem o rękę dziewczyny.

Tak poznała się galicyjska para, o czesko-austriackich korzeniach. Pobrali się w 1833 r., a na świat przyszły dzieci – łącznie 10. Oprócz Carla należy wymienić też Maxa i Antona, którzy w przyszłości zrobili karierę w Austrii. Carl otrzymał imię na cześć kuzyna ojca – majora armii. Niestety wojskowy nie mógł być obecny na chrzcie – rodzicami chrzestnymi został ojciec i siostra Caroline. Wydaje się, że rodzina szybko przeniosła się z Nowego Sącza, być może w 1842 r. Rodzeństwo Carla rodziło się już w Maniowych, gdzie mieszkał z matką, zaś ojciec prowadził interesy w Bielsku. Carl wspominał rabację galicyjską, gdzie obawiał się o dziadków Gerżabków. Okoliczne chłopstwo napadało w 1846 r. na dwory i majątki. Okazało się, że dziadkowie przyszłego ekonomisty dbali o swoich poddanych i zamiast ich napadać, chłopi zorganizowali straż broniącą siedziby Gerżabków.

Z dokumentów archiwalnych wynika, że Carl nie uczęszczał do sądeckiego gimnazjum, ale edukację taką podjął w Cieszynie, Opawie, a maturę zdał w Krakowie. Z Sącza rodzina przeprowadziła się do Bielska, gdzie Anton – głowa rodu – zmarł przedwcześnie w 1848 r. Stał u progu wielkiej kariery. Miał zasiadać w parlamencie powstałym po Wiośnie Ludów. Całe dorosłe życie Carl Menger był pod wrażeniem działań ojca, można powiedzieć, że to on go ukształtował.

W roku 1859 r. Menger rozpoczął naukę na Uniwersytecie Wiedeńskim, którą kontynuował w Pradze. Doktorat z prawa obronił jednak na Uniwersytecie Jagiellońskim, 19 marca 1867 r. Co ciekawe, w komisji oceniającej Mengera zasiadał inny znany sądecki ekonomista – Julian Dunajewski, przyszły minister skarbu CK Monarchii. Obrona Mengera zbiegła się z rokiem wielkich przemian politycznych w państwie Franciszka Józefa. Powstały Austro-Węgry, zaś Galicja otrzymała sporą autonomię. Carl był zainteresowany zmianami, pracował jako dziennikarz w „Lemberger Zeitung”, a następnie przeniósł się do stołecznego Wiednia, gdzie pisał dla prestiżowej „Wiener Zeitung”. Wydawał także „Neues Wiener Tagblatt”. Okazało się, że w prasie jest wybitnym specjalistą od spraw rynkowych.

W 1871 r. Menger wydał Zasady ekonomii. Ta przełomowa publikacja dała początek austriackiej szkoły ekonomicznej i uznawana jest za pracę habilitacyjną Carla. W 1872 r. Menger pracował już na Uniwersytecie w Wiedniu, jako specjalista od ekonomii politycznej. Rok później otrzymał profesurę. Miał zaledwie 33 lata.

W tym samym roku  mianowano go sekretarzem w cesarsko-królewskim prezydium ministerialnym. W 1876 r. został nauczycielem przyszłego cesarza, arcyksięcia Rudolfa (niestety ten ostatni popełnił samobójstwo w 1889 r. i władcą nie został). Menger miał na niego olbrzymi wpływ, jeździł z nim po całej Europie. Cesarz mianował Sądeczanina szefem Katedry Ekonomii Politycznej na Wiedeńskim Wydziale Prawa. Od lat 80. XIX w. Menger stał na czele komisji reformującej system monetarny monarchii. W tym czasie wdał się w spory z ekonomistami, głównie niemieckimi. Był sukcesywnie niszczony na polu nauki. W 1903 r. porzucił karierę na uczelni i przestał publikować, choć jego dzieła i tak już wywarły olbrzymi wpływ na ekonomię. Carl Menger zmarł 26 lutego 1921 r. w Wiedniu i został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Centralnym.

***

W ramach Roku Mengera ukazało się wiele artykułów przybliżających tę postać w lokalnej prasie. Artykuł prezesa TPA w Nowym Sączu został ponadto opublikowany na popularny portalu onet.pl. Przez cały rok postać wybitnego ekonomisty jest przybliżana na oficjalnej stronie facebookowiej sądeckiego TPA „Po Galicji”:  https://www.facebook.com/PoGalicji

dr Łukasz Połomski