w dniu 4 listopada 2021 roku w Warszawie przed pomnikiem Bohaterów Trzech Narodów – Henryka SŁAWIKA i Józsefa ANTALLA sen. odbyła się uroczystość upamiętnienia otwarcia węgierskiej granicy we wrześniu 1939 roku i przyjęcia przez władze ówczesnego Królestwa Węgier i społeczeństwo na czas wojny dziesiątek tysięcy polskich uchodźców wojskowych i cywilnych.

Na uroczyste wyrażenie Węgrom wdzięczności przybyli przedstawiciele ministerstw i urzędów centralnych, w tym m.in. szefowa Kancelarii Sejmu RP Agnieszka Kaczmarska, dyrektor BUWiM Adam Siwek, dyrektor Oddziału IPN w Warszawie prof. Jerzy Eisler oraz były ambasador RP na Węgrzech Grzegorz Łubczyk.

W wydarzeniu uczestniczyli także świadkowie historii – byli uchodźcy ocaleni przed ponad osiemdziesięcioma laty oraz ich bliscy, którzy w samo południe zgromadzili się przy tzw. pomniku-ławeczce znajdującym się na skwerze przed ambasadą Węgier w warszawskim parku Dolina Szwajcarska.

Po odegraniu hymnów Polski i Węgier, głos zabrali organizatorzy wydarzenia oraz goście honorowi. Okolicznościowe listy do uczestników przesłali: marszałek Sejmu RP Elżbieta Witek oraz szef Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Jan Józef Kasprzyk.

Z ramienia Towarzystwa Polsko – Austriackiego w uroczystości uczestniczyli: mgr Janusz Gast, Wiceprezes Zarządu Głównego oraz red. Jerzy Wojciewski, Sekretarz Głównej Komisji Rewizyjnej TPA.

Henryk Sławik (1894 – 1944) – działacz społeczny, samorządowy i polityczny, nazywany „śląskim Schindlerem”. W latach 1939-1944 stał na czele Komitetu Obywatelskiego ds. Opieki nad Uchodźcami Polskimi na Węgrzech. Pełnił też rolę delegata ministra pracy Rządu RP na Uchodźstwie. W tym okresie m.in. organizował pomoc dla internowanych wojskowych i uchodźców cywilnych, a we współpracy z delegatem węgierskiego rządu Józefem Antallem wystawiał także fałszywe dokumenty polskim Żydom uciekającym z okupowanego kraju i ukrywał żydowskie dzieci w Domu Sierot Polskich Oficerów założonym na Węgrzech w 1943 roku. W 1944 r. został aresztowany i przewieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Mauthausen-Gusen, gdzie został zamordowany 23 sierpnia. Za wybitne zasługi został pośmiertnie uhonorowany m.in. Orderem Orła Białego, Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski i medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”.

József Antall (1896 – 1974) – węgierski polityk nazywany „Ojcem Polaków”. W latach 1939-1944, gdy pełnił rolę pełnomocnika rządu Królestwa Węgier ds. Uchodźców Wojennych, organizował pomoc dla Polaków przybyłych na Węgry. Wraz z Henrykiem Sławikiem m.in. wyrabiał fałszywe dokumenty polskim Żydom a żydowskie dzieci ukrywał przed wywózką do obozów. Szacuje się, że w ten sposób uratował życie około 5 tysięcy osób. Uhonorowany wieloma odznaczeniami, w tym m.in. Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, a pośmiertnie też Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi RP oraz medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”.

Pomnik Henryka Sławika i Józsefa Antalla w Warszawie został odsłonięty pięć lat temu, 8 listopada 2016 r. z inicjatywy byłego ambasadora RP na Węgrzech i wiceprezesa „Stowarzyszenia Henryk Sławik – Pamięć i Dzieło” Grzegorza Łubczyka, przy wsparciu m.in. Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych oraz Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN. Kilka miesięcy później, w czerwcu 2017 r., bliźniaczy monument powstał także w stolicy Węgier.

Opracowano korzystając z materiałów i zdjęć zamieszczonych na stronach organizatorów.